selovelika - Pocetna strana

Pocetna strana

Upisite komentare

Statistics

Total online: 1

Guests: 1

Users: 0

Calendar

Entries archive

Search

Ljudi i događaji

Selo Velika na krajnjem sjeveroistoku Crne Gore preživljava teške dane

Zaboravljena istorija

Selo Velika je planinsko naselje koje se nalazi na krajnjem sjeveroistoku današnje Crne Gore i datira još iz Rimskog doba. Prvi pisani tragovi o Velici nalaze se u Dečanskoj hrisovulji iz neke 1330 godine. Gdje se pominje kao naselje metoha Visokih Dečana.
Hrisovulja iz 1330.godine sadrži popis sela i njihovih stanovnika ko su bili poreski obveznici. Na popisu je i Velika a registrovana sa 42 domaćinstva. Kao poreski obveznik upisivano je samo ime kao - Vladoje, Đuroje, Rajko, Stanko, Predoje, Dragojlo, Družoje itd.
Sva imena tadašnjih stanovnika Velike kao i toponimi vode porijeklo iz srpskog jezika.
Sledeći važan popis stanovnika sela Velike pominje se u popisu Skadarskog sandžaka iz 1485. godine, koji je objavio Seljmani Puljaha u Tirani 1974. godine. Ovim popisom obuhvaćeno je 81 domaćinstvo poreskih obveznika sela. U popisu su imena obveznika konkretnija, Rajko Ivanov, Raša Mladenov, Vučeta i sin, Radoš i njegov brat Radonja starac, udovica Stana itd. Ovim popisom registrovano je ukupno 420 stanovnika i svi su bili Srbi pravoslavne vjere.
Po popisu Marijana Bolice, kotorskog plemića i putopisca iz 1641. godine Velika je imala 63 domaćinstva i 136 sposobnih muškaraca za nošenje oružja. Najveći egzodus stanovništva Velika doživljava 1690. godine, kadaje do temelja spaljena a stanovništvo se pridružilo ostalom srpskom narodu koji je pod vođstvom Arsenija Čarnojevića napustilo spaljena ognjišta. Bježeći ka sjeveru, jedna veća grupa veličkih porodica zadržala se u blizini današnje Subotice.
Od 1850. do 1858. godine Velika je bila pod protektoratom Francuske. Krajem 1850. godine, delegacija od pet plemenskih prvaka otišla je kod francuskog konzula u Skadru i žalila se na teška zulume koje im Turci svakodnevno čine samo zbog toga što između ostalog u njihovom selu nije bilo ni jedne porodice koja je primila islam. Francuski Konzul, na molbu Veličana, dobija saglasnost Francuske Vlade i Francuska uzima Veliku pod svoju zaštitu proglašavajući je svojom autonomnom Kneževinom. Dr. Miomir Dašić, ima pečat veličke Kneževine pod francuskim protektoratom utisnut u vosak. Tih sedam godina pod francuskim protektoratom veličani su bili pošteđeni svakodnevnih turskih upada u selo.
Pod francuskim protektoratom godine Veličani su imali mirniji život. U tom periodu u Veliku dolazi za sveštenika pop Mitar Popović (rodom iz Šekulara), koji se školovao u Visokim Dečanima i Pećkoj Patrijaršiji. Preko francuskog konzula u Skadru, Vijetom i Egarom (Hecguard) uspijeva da dobije materijalnu pomoć za otvaranje prve osnovne škole u selu. U početku je radio na opismenjavanju plemenskih starješina. Prvi đaci su obučavani u kući Ilije Dmitrova Vučetića i to: Todor Zarin Bošković, Joan Milov Bjelanović, Mileta Paunović, Risto Gojković, Rade i Trako Mikić, Sava Petrović. Tek 1854.godine Francuska daje veća sredstva za izgradnju prve osnovne škole, kao i novčane nadoknade (plate) za učitelje. Tu je osnovnu školu završio i prvi doktor nauka Ilija Vučetić (Ilija je rođen 1845). Poslije kratkog mira i prosperiteta, Osmanlije 1859. godine ponovo vrše napade na Veliku i do temelja je spaljuju.
Berlinskim kongresom je odlučeno da Velika, Polimlje, Plav i Gusinje pripadnu Crnoj Gori 1878 čime Velika postaje osma Vasojevićka kapetanija. Alibeg Gusinjski, potpomognut Arnautima sa Kosova i Albanije nije prihatio da ovaj kraj pripadne Crnoj Gori. Ovo se nije moglo rješavati diplomatskim putem, došlo je i do boja na Novšiću 1879. godine. Velika, Plav, Gusinje i okolna sela ostali su pod Turcima sve do 1912. godine.
Nakon konačnog priključenja Crnoj Gori, Veličani su i dalje živjeli u viševjekovnom strahu od susjeda iz okruženja (Kosovo, Albanija, Plav i Gusinje). Odbojnost prema vjekovnim neprijateljima ulivala je u njima dozu straha i prema vladajućim režimima i do današnjih dana.
Ratni period od 1941. do 1945. godine Velika je tri puta razarana i spaljivana. Najveći pokolj Velika je doživjela 28. jula 1944. godine. Tog kobnog dana, na dan mučenika svetog Kirika i Julite, samo za dva sata zvjerski je ubijeno preko 600 veličke nejači, žena, djece i staraca. U tom pokolju su učestvovali motorizovane kolone ostatka 14. puka 7. SS divizije "Princ Eugen" i 21. brdske "Skenderbeg" divizije popunjava sa balistima, vulentarima i fašistima iz Sandžaka, Kosmeta, Plava i Gusinja.
Velika je treće selo u Evropi po broju žrtava u jednom danu tokom Drugog svjetskog rata.
Prije sedam godina, uz pomoć Crnogorsko-primorske mitropolije i drugih prijateljskih donacija, Veličani izgradiše Hram svetih mučenika Kirika i Julite. Sudbina ili slučaj je hteo, da se na taj dan dogodi i najkrvaviji egzodus nad veličkom djecom i njihovim majkama tog kobnog 28. jula 1944. godine. Sada se Veličani svake godine okupljaju na taj dan radi pomena na sve žrtve. Svake godine na taj dan, utvrđenim rasporedom naizmjenično po jedno bratstvo priprema ugodan program i skromnu zakusku uz prisustvo mnogobrojnih gostiju.
Život u Velici bio je pravo junaštvo. Zato su se i rađali ljuti ratnici, branioci našeg roda. Svaki veličanin je bio graničar, svaka žena i svako dijete bili su stražari. Tu je bio branik vjere pravoslavne, roda srpskog i države crnogorske. U tome je i bila krivicca Veličana i zbog toga su balisti i vulentari namjerili da nam sjeme zatru.
Opraštaju Veličani, ali nikad neće zaboraviti. Još nijesu tačno popisane sve žrtve pokolja u Velici, a njihove koljače, umjesto da prred sud izvedu, bez iole pokajanja zbog zločina "proizvedoše" u graditelje socijalističke i demokratske zajednice. Žrtvama nijesu ni spomenik dostojan podigli, a njihove potomke spriječiše svojevremeno da Hronika Velike napišu. Književnik Veljko Mijović u romanu "Crni vjetar" jedini je skupio hrabrosti da opiše velički pokolj.
I pored tolikih kritika, zabranjianja, knjiga je dočekala i treće izdanje.
Vjera hrišćanska, pravoslavna nalaže, da zločin oprostimo, ali ne i zaboravmo. Jer, narod koji zaboravi svoje stradalnike, ispisuje sebe iz istorije, a Veličani to neće, jer se crnogorska istorija, srazmjerno moći i drugim okolnostima, stvarala i u Velici taman kao i na Cetinju, na Čakoru kao i na Vučjem dolu. U čakorskim vrletima Crna Gora se branila i temeljila ništa manje nego na Grahovu. No, vrijeme i prilike onima u središtu dodjeljuju slavu i znamenja, a udaljenima, obično ostaju restlovi istorije. Naviknuti kroz istoriju da budemo gubitnici, ciklično su se smenjivale tragedije, padale nedužne žrtve, proganjani ili se sami selili.
Odvajkada se odavde bježalo i od sirotinje i od tiranije i nepravde, ali se uprkos svemu i ostajalo, a u posljednje pola vijeka raseljavanje je najpogubnije. Velika je svaki dan siromašnija za mladost i pamet, koja odlazi druge sredine izgrađuje, za bijela stada kojih gotovo i nema; za njive zalivađene, livade nekošene... U seoskom domu umjesto igranki i svadbi priređuju se parastosi, tu se jedino češće sastajemo.
Veličani su gubitnici i zbog toga što su nekako daleko od vladara, i lokalnih i onih gore, a nijesu baš ni poslušni. Možda se zbog te daljine i ne razumiju. Po onoj narodnoj: "Ko nije na vidoku, daleko je i od srca", što će reći da mu je podaleko i državna kasa, bez čije izdašnosti ne može biti napretka ni u ovom napaćenom i zapostavljenom kraju. Ponosni Veličani sve to oproštaju, ali pamte i podsjećaju - da se zna!

Rako KNEŽEVIĆ

Velika je naselje u opštini Plav u Crnoj Gori. Prema popisu iz 2003. bilo je 417 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 505 stanovnika).

U naselju Velika živi 304 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,7 godina (38,1 kod muškaraca i 41,1 kod žena). U naselju ima 127 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,28.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2003. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika

Demografija Godina Stanovnika 1948. 1352 ^[1] 1953. 1368 1961. 1249 1971. 1059 1981. 717 1991. 505 2003. 417